Giới thiệu
Tam chứng vận động viên nữ là một tình trạng ảnh hưởng đến các vận động viên nữ tập thể dục quá mức và hạn chế lượng calo của họ. Thường gặp nhất ở những vận động viên chạy bộ nữ giới. Nó được đặc trưng bởi ba tình trạng liên quan:
- Rối loạn kinh nguyệt: Chu kỳ không đều hoặc không có kinh
- Năng lượng sẵn có thấp: Trạng thái trong đó cơ thể không có đủ năng lượng để đáp ứng nhu cầu vận động
- Mật độ khoáng xương thấp: Giảm khối lượng xương trong cơ thể
Cơ chế gây bệnh
Có nhiều cơ chế được phát hiện, tuy nhiên hầu hết đều quy về ba đặc điểm chính dưới đây:
1. Rối loạn hành vi ăn uống: Các hành vi như hạn chế calo, luyện tập quá mức hoặc “thanh lọc cơ thể”, có thể dẫn đến mất cân bằng năng lượng và hấp thụ không đủ chất dinh dưỡng. Cơ thể phản ứng với những thiếu hụt năng lượng này bằng cách điều chỉnh các quá trình trao đổi chất của nó. Vùng hạ đồi (hypothalamus) giảm sản xuất hormone giải phóng gonadotropin (GnRH). Điều này dẫn đến giảm sản xuất hormone tạo hoàng thể (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH) của tuyến yên. Việc giảm LH và FSH làm rối loạn chu kỳ kinh nguyệt bình thường và góp phần gây rối loạn kinh nguyệt.
2. Rối loạn kinh nguyệt: Không đủ năng lượng, cũng như mất cân bằng nội tiết tố do hành vi ăn uống không điều độ, có thể làm rối loạn trục dưới đồi-tuyến yên-buồng trứng, vốn kiểm soát chu kỳ kinh nguyệt. Việc ức chế sản xuất GnRH, LH và FSH dẫn đến buồng trứng không rụng trứng hoặc rụng trứng không thường xuyên. Nếu không rụng trứng đều đặn, nồng độ estrogen và progesterone giảm, dẫn đến kinh nguyệt không đều như vô kinh (không có kinh nguyệt) hoặc thiểu kinh (kinh nguyệt không đều).
3. Giảm mật độ khoáng của xương: Thiếu năng lượng và rối loạn kinh nguyệt đều có thể góp phần làm giảm mật độ khoáng của xương Estrogen đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe của xương bằng cách ức chế quá trình tái hấp thu xương (sự phân hủy mô xương). Khi không có đủ lượng estrogen, quá trình hủy xương sẽ vượt quá quá trình tạo xương, dẫn đến sự cân bằng xương ở mức âm. Sự mất cân bằng này có thể dẫn đến giảm BMD và tăng nguy cơ gãy xương do mỏi và loãng xương.
Dấu hiệu và triệu chứng
Một số dấu hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Chu kỳ kinh nguyệt không đều hoặc không có
- Mệt mỏi kéo dài
- Giảm cân hoặc trọng lượng cơ thể thấp
- Gãy xương mỏi
- Mất khối lượng cơ bắp
- Xương loãng dễ gãy
- Trầm cảm
- Lo âu
Thực trạng
Tỷ lệ rối loạn kinh nguyệt ở các vận động viên phụ thuộc vào tính chất của môn thể thao, cường độ tập luyện và tình trạng dinh dưỡng của vận động viên.
Về khuynh hướng, những vận động viên chạy sức bền cho là có nguy cơ vô kinh do rối loạn chức năng vùng hạ đồi cao hơn so với các vận động viên khác, liên quan đến tổng trọng lượng cơ thể thấp hơn. Tam chứng còn xảy ra nhiều ở các vũ công và vận động viên trượt băng nghệ thuật. Trong số các vận động viên nữ học trung học ở Mỹ, có tới 25,8% báo cáo kinh nguyệt không đều, trong khi ở các vận động viên trưởng thành, con số này lên tới 62%. Một nghiên cứu khác cho thấy 20% vận động viên bị rối loạn ăn uống thì trong đó 20,1% cho biết kinh nguyệt không đều. Kinh nguyệt không đều phổ biến hơn ở những vận động viên được phân loại là có thân hình gầy.
Biến chứng
Tam chứng có thể dẫn đến một số biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:
- Loãng xương: Giảm khối lượng xương khiến xương mỏng manh hơn và dễ bị gãy
- Các vấn đề về tim: Làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về tim, chẳng hạn như rối loạn nhịp tim và suy tim
- Vấn đề sinh sản: Gây khó mang thai
- Trầm cảm: Làm tăng nguy cơ trầm cảm và lo lắng
Điều trị
Việc điều trị cần một cách tiếp cận đa chiều để giải quyết ba vấn đề: ăn uống không điều độ, rối loạn kinh nguyệt và giảm mật độ khoáng của xương.
1. Rối loạn ăn uống:
- Tư vấn dinh dưỡng: Nhằm thiết lập một kế hoạch ăn uống lành mạnh và cân bằng, đảm bảo cung cấp đủ năng lượng để hỗ trợ nhu cầu tập luyện và khôi phục lại sự cân bằng năng lượng.
- Hỗ trợ tâm lý: Có thể giúp giải quyết các yếu tố tâm lý tiềm ẩn góp phần vào hành vi ăn uống rối loạn.
- Giáo dục và hỗ trợ cộng đồng
2. Rối loạn kinh nguyệt:
- Đánh giá nội tiết tố: Thực hiện bởi bác sĩ nội tiết hoặc bác sĩ phụ khoa để đánh giá mức độ thiếu hụt hóc môn
- Liệu pháp nội tiết tố: Trong một số trường hợp, liệu pháp nội tiết tố có thể được khuyến nghị để phục hồi kinh nguyệt đều đặn, bao gồm sử dụng thuốc tránh thai hoặc các liệu pháp thay thế hormone khác.
- Theo dõi: Theo dõi thường xuyên chức năng kinh nguyệt và nồng độ nội tiết tố là rất quan trọng để theo dõi tiến trình và điều chỉnh điều trị khi cần thiết.
3. Giảm mật độ khoáng xương:
- Đánh giá mật độ xương qua máy đo mật độ xương DEXA
- Bổ sung Canxi và Vitamin D: Bổ sung có thể được khuyến nghị nếu chế độ ăn uống là không đủ.
- Bài tập chịu trọng lượng: Giúp kích thích hình thành xương và cải thiện mật độ xương.
- Phẫu thuật và Phục hồi chức năng: Đối với các vận động viên bị gãy xương mỏi hoặc các chấn thương xương khác
Kết luận
Tam chứng vận động viên nữ là một tình trạng nghiêm trọng có thể gây ra một số hậu quả sức khỏe lâu dài. Điều quan trọng cần lưu ý là việc điều trị phải phù hợp với nhu cầu của từng vận động viên và cần sự hợp tác giữa các chuyên gia chăm sóc sức khỏe, bao gồm bác sĩ y học thể thao, chuyên gia dinh dưỡng, bác sĩ nội tiết và chuyên gia sức khỏe tâm thần.
Can thiệp sớm là chìa khóa để ngăn ngừa các biến chứng nặng hơn và tăng cường sức khỏe lâu dài cho các vận động viên với tam chứng vận động viên nữ.
Tham khảo
